تاریخچه شب یلدا از گذشته تا امروز

همه ما با شب یلدا و نام آن آشنایی داریم. شب یلدا یکی از مراسم سنت های باستانی است که از زمان های قدیم تا امروز ادامه داشته و هر سال بسیار با شکوه بر گزار می شود. اکثر مردم از ابتدای آذرماه ذوق و شوق فراوان برای فرارسیدن این روز را دارند. در واقع شب یلدا یعنی بازه زمانی بین غروب آفتاب در روز 30 آذر تا طلوع آفتاب در روز 1 دی می باشد. این شب در نیم کره شمالی با انقلاب زمستانی مصادف است و به همین دلیل از آن زمان به بعد طول روز بیش تر و طول شب کوتاه تر می شود. تزیین کیک با میوه مخصوص شب یلدا

معنی یلدا

کلمه یلدا به معنای ولادت و تولد است. در واقع منظور از کلمه یلدا تولد خورشید است. ابوریحان بیرونی از این جشن با نام میلاد اکبر نام برده و منظور از آن را میلاد خورشید دانسته است. ایده های میوه آرایی مخصوص شب یلدا

تاریخچه جشن یلدا

مردم در زمان قئیم کار و زندگیشان را بر اساس تغییر فصل ها و کوتاهی و بلندی شب روز تنظیم می کردند. مردم قدیم می دانستند در فصل هایی از سال که روز بلندتر است و خورشید در آسمان هست، زمان بیشتری برای کار و فعالیت روزانه خود دارند. مردم از زمان قدیم می دانستند که کوتاهترین روز سال و بلندترین شب سال ، روز آخر پاییز و روز اول زمستان است. از آن روز آن شب را شب یلدا نامیدند. چون از آن شب به بعد دبگر شب ها کوتاه و روزها بلند می شوند.

یلدا شب اول زمستان و شب آخر پاییز است که اول جَدی و آخر قوس باشد و آن درازترین شب هاست در تمام سال و در آن شب و یا نزدیک به آن شب، آفتاب به برج جدی تحویل می کند و گویند آن شب به غایت شوم و نامبارک می باشد و بعضی گفته اند شب یلدا یازدهم جدی است.

مراسم جشن شب یلدا

در این شب چون بلندترین شب سال است، مردم برای از بین بردن تاریکی و نحسی این شب دور هم جمع می شدند و آتش روشن می کردند. این شب را به جشن و سرور و پایکوبی به پایان می رساندند تا نحسی آن را احساس نکنند. در این شب از انواع آجیل و خشکبار و میوه های تر و خشک برای خوردن و دور هم بودنشان استفاده می کردند.

بعضی از ایرانیان در زمان قدیم شب یلدا را در دامنه های کوه البرز به انتظار طلوع خورشید می نشستند. خیلی از مردم هم به عبادتگاه های مخصوص می رفتند و به دعا و نیایش مشغول می شدند. هنگام دعا از خداوند طلب پیروزی مهر و شکست اهریمن را داشتند. مردم در شب یلدا در شب هنگام دعای نی ید را می خواندند که این دعا برای شکرانه نعمت بود. مردم قدیم روز بعد از شب یلدا را روز خورشید می نامیدند. در آن روز مردم تعطیل عمومی بودند و به استراحت می پرداختند. روز بعد از شب یلدا روز یکسانی و برابری بین مردم بود. در آن روز کسی حق دستور دادن و جنگ کردن را نداشت. حتی حق کشتن مرغ و گوسفند را هم نداشتند. در آن روز تمام کارها داوطلبانه انجام می گرفت و کسی حق دستور دادن به کسی را نداشت. در زمان قدیم ایرانیان به درخت سرو به چشم مظهر قدرت در برابر تاریکی و سرما نگاه می کردند، و در روز بعد از شب یلدا روبروی درخت سرو می ایستادند و با خود عهد و پیمان می بستند که تا سال بعد یک درخت سرو دیگر بکارند.

جشن یلدا و عادات مرسوم در ایران

از روزگاران قدیم تا به امروزه مردم در شب یلدا دور هم جمع می شدند و خود را سرگرم می کردند تا متوجه سردی و تاریکی آن شب طولانی نشوند. امروزه هم جشن شب یلدا با دورهم جمع شدن خانواده ها برگزار می شود. در این شب بزرگترها شعر می خوانند و داستان های قدیمی را تعریف می کنند و همچنین فال حافظ می گیرند. علاوه بر اینها مشغول خوردن آجیل، شیرینی، هندوانه، انار و میوه می شوند.

جشن شب یلدا در استان های مختلف ایران

مراسم شب یلدا در استان آذربایجان

در خطهٔ شمال و آذربایجان رسم بر این است که در این شب خوانچهای تزیین شده به خانهٔ تازه عروس یا نامزد خانواده بفرستند. مردم آذربایجان در سینی خود هندوانه ها را تزئین می کنند و شال های قرمزی را اطرافش می گذارند. درحالی که مردم شمال یک ماهی بزرگ را تزئین می کنند و به خانهٔ عروس می برند.

مراسم شب یلدا در استان مازندران

در مازندران شب یلدا بسیار با اهمیت و گرامی داشته می شود. در این شب همه مردم به خانه پدر بزرگها و مادر بزرگها رفته و ضمن دور هم نشینی و خواندن فال حافظ و فردوسی خوانی به خوردن تنقلات و میوه جات خصوصا" انار و هندوانه و ازگیل می پردازند و با خوردن و نوشیدن و شنیدن صحبتها و داستان های بزرگترها شب را به صبح می رسانند و معتقدند که صبح بعد از یلدا روز پیروزی خورشید بر سیاهی و تاریکی ها است.

مراسم شب یلدا در استان فارس

سفرهٔ مردم شیراز مثل سفرهٔ نوروز رنگین است. مرکبات و هندوانه برای سرد مزاج ها و خرما و رنگینک برای گرم مزاج ها موجود است. حافظ خوانی جزو جدانشدنی مراسم این شب برای شیرازی هاست. البته خواندن حافظ در این شب نه تنها در شیراز مرسوم است، بلکه رسم کلی چله نشینان شده است.

مراسم شب یلدا در استان همدان

همدانی ها فالی می گیرند با نام فال سوزن. همه دور تا دور اتاق می نشینند و پیرزنی به طور پیاپی شعر می خواند. دختر بچه ای پس از اتمام هر شعر بر یک پارچه نبریده و آب ندیده سوزن می زند و مهمان ها بنا به ترتیبی که نشسته اند شعرهای پیرزن را فال خود می دانند. همچنین در مناطق دیگر همدان تنقلاتی که مناسب با آب و هوای آن منطقه است در این شب خورده می شود. در تویسرکان و ملایر، گردو و کشمش و مویز نیز خورده می شود که از معمولترین خوراکی های موجود در ابن استان هاست.

مراسم شب یلدا در استان خراسان

در شهرهای خراسان خواندن شاهنامهٔ فردوسی در این شب مرسوم است. یکی از آیین های ویژه شب یلدا در استان خراسان رضوی و خراسان جنوبی برگزاری مراسم «کف زدن» است. در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبک را که در این دیار به «بیخ» مشهور است، در آب خیسانده و پس از چند بار جوشاندن، در ظرف بزرگ سفالی به نام «تغار» می ریزند. مردان و جوانان فامیل با دسته ای از چوب های نازک درخت انار به نام «دسته گز» مایع مزبور را آنقدر هم می زنند تا به صورت کف درآید و این کار باید در محیط سرد صورت گیرد تا مایع مزبور کف کند. کف آماده شده با مخلوط کردن شیره شکر آماده خوردن شده و پس از تزیین با مغز گردو و پسته برای پذیرایی مهمانان برده می شود. در این میان گروهی از جوانان قبل از شیرین کردن کف ها با پرتاب آن به سوی همدیگر و مالیدن کف به سر و صورت یکدیگر شادی و نشاط را به جمع مهمانان می افزایند.

مراسم شب یلدا در استان اردبیل

در اردبیل رسم است که خانواده ها شب یلدا دور هم جمع می شوند و تا پاسی از شب با هم شب نشینی می کنند.هنداونه.انار.پرتقال.تخمه.ماهی پلو و... از جمله خوراکی هایی است که در استان اردبیل مرسوم هست، ودر شب یلدا برای تازه عروس هندوانه تزئین می‌کنند و به همراه هدایای دیگر از طرف خانواده داماد فرستاده می‌ شود.

مراسم شب یلدا در گیلان

در گیلان هندوانه را حتماً فراهم می‌ کنند و معتقدند که هر کس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگی نمی‌ کند و در زمستان سرما را حس نخواهد کرد. ازگیل یکی دیگر از خوردنی‌ هایی است که در این منطقه در شب یلدا رواج دارد و به روش خاصی تهیه می‌ شود. در فصل پاییز، ازگیل خام را در خمره می‌ ریزند، خمره را پر از آب می‌ کنند و کمی نمک هم به آن می‌ افزایند و در خم را می‌ بندند و در گوشه‌ ای خارج از هوای گرم اتاق می‌ گذارند.

ازگیل سفت و خام، پس از مدتی پخته و آبدار و خوشمزه می‌ شود. ازگیل در اغلب خانه‌ های گیلان تا بهار آینده یافت می‌ شود و هر وقت هوس کنند ازگیل تر و تازه و پخته و رسیده و خوشمزه را از خم بیرون می‌ آورند و آن را با گلپر و نمک در سینه‌ کش آفتاب می‌ خورند. در گیلان در خانواده‌ هایی که در همان سال پسرشان را داماد یا نامزد کرده‌ اند رسم است که طبقی برای خانواده نوعروس می‌ فرستند. در این طبق میوه‌ ها و خوراکی‌ ها و تنقلات ویژه شب چله به زیبایی در اطراف آراسته می‌ شود و در وسط طبق هم یک ماهی بزرگ (معمولاً ماهی سفید) تازه و خام همراه با تزیین سبزیجات قرار می‌ گیرد که معتقدند باعث خیر و برکت و فراوانی روزی زوج جدید و همچنین سلامت و باروری نوعروس می‌ گردد.

مراسم شب یلدا در خوزستان

مردم خوزستان تا سحر انتظار می‌ کشند تا از قارون افسانه‌ای استقبال کنند. قارون در لباس هیزم‌شکن برای خانواده‌ های فقیر تکه‌ های چوب می‌ آورد. این چوب‌ ها به طلا تبدیل می‌ شوند و برای آن خانواده، ثروت و برکت به همراه می‌ آورند. به خانه بزرگترها رفته و دور هم جمع شده به شوخی خنده گذرانده، آجیل هندوانه انار شیرینی و خرما و لبو و آش و شیرینی‌های مختلف از جمله خوراکی‌ های این آیین کهن است.

مراسم شب یلدا در قزوین

مردم استان قزوین نیز، همچون دیگر هم‌وطنان ایرانی، این آیین کهن را با رفتن به خانهٔ بزرگ‌ترها می‌ گذرانند. به عقیدهٔ بزرگ‌ ترها، آوردن میوه‌ های مختلف خشک و تر و میوه‌ های سرخ‌فام، که به «شب‌چره» معروف است، همراه با خوراکی‌ های دیگر شگون دارد و زمستان پربرکتی را نوید می‌ دهد. در میهمانی شب یلدا، که همه دورِ هم جمع می‌ شدند، مادربزرگ‌ ها نقش محوری داشتند. در گلپایگان، به‌خصوص در بعضی مواقع که مادربزرگ‌ ها در آوردن تنقلات تأخیر می‌ کنند، کوچک‌ ترها شعر «هرکه نیارد شب‌چره – انبارشو موش بچره» سر می‌ دهند، تا مادربزرگ در آوردن «شب‌چره» تعجیل کند. در این شب، اغلب مردم قزوین با خوردن سبزی‌ پلو با ماهی‌ دودی و سپس هندوانه، انار، انواع تنقلات ازجمله کشمش، گردو، تخمه، آجیل مشکل‌ گشا و انجیر خشک، شب‌نشینی خود را به اولین صبح زمستانی گره می‌ زنند. به عقیدهٔ مادربزرگ‌ های قزوینی، اگر در این شب ننه‌سرما گریه کند، باران می‌ بارد؛ اگر پنبه‌های لحاف بیرون بریزد، برف می‌ آید؛ و اگر گردنبند مرواریدش پاره شود، تگرگ می‌ آید. یکی دیگر از آداب و رسوم «شب یلدا»، فرستادن «خونچه چله» از سوی داماد به‌عنوان هدیهٔ زمستانی برای عروس است. در این خونچه، برای عروس پارچه، جواهر، کله‌قند و هفت نوع میوه مثل گلابی، هندوانه، خربزه، سیب و به با تزئینات خاصی فرستاده می‌ شود.

مراسم شب یلدا در لرستان و لکستان

شب چله در میان مردم مناطق لر و لر نشین دارای آداب و رسوم خاصی است و به آن «شو اول قاره» می‌ گویند. شب نشینی، دید و بازدید اقوام، فال چهل سرو، فال حافظ، پختن غذاهای خاص این شب، دراز کردن شال یا چادری از پشت بام همسایه برای دریافت آجیل و میوه از سوی دیگر همسایگان و خواندن اشعاری به همین منظور از برنامه‌ های ویژه شب یلدا در شهرهای مختلف این نواحی است. در این شب همچنین مردم با استفاده از گندم، شاهدانه، کنجد و گردو، تنقلاتی خاص تهیه می‌ کنند و با جمع شدن افراد خانواده کنار هم از آن استفاده می‌ کنند.

در لرستان شب چله گندم شیره هم می‌خورند که از این طریق گندم را در شیره می‌ خیسانند و زردچوبه و نمک را با آن مخلوط می‌ کنند سپس آن را روی ساج برشته می‌ کنند و همراه بادام، گردو، کشمش، سیاه دانه و کنجد مخلوط می‌ کنند.

در لرستان و لکستان شب چله، نوجوانان و جوانان با رفتن به پشت بام همسایه خود و دراز کردن شالی، اشعار زیر را بلند بلند می‌ خوانند و همسایه در شال آن ها آجیل، شیرینی و میوه و گندم شاهدانه می‌ گذارد.

خوراکی های شب یلدا

انار و هندوانه جزو مهم ترین ملزومات شب یلدا هستند. همچنین آجیل شب یلدا نیز در ایران طرفدار بسیاری را دارد .

فال حافظ در شب یلدا

مرسوم است که در این شب بزرگ خانواده تفألی به دیوان حافظ می‌زند و اهل ذوق و شاعری، سروده‌های خود را برای دیگران می‌ خوانند. در مجموع این ها آدابی است که از فرهنگ باستانی مهر در میان مردم باقی مانده و هر سال با شب یلدا نو می‌ شود.

انواع مدل تزیین ژله زیبا برای شب یلدا

طراحی ناخن مخصوص شب یلدا

ممنون از اینکه با زیبامون همراه بودین.