زمین لرزه نتیجهٔ رهایی ناگهانی انرژی از داخل پوسته زمین است که امواج ارتعاشی را ایجاد میکند. زمین لرزهها توسط دستگاه زلزلهسنج یا لرزهنگار ثبت میشوند. مقدار بزرگی یک زلزله متناسب با انرژی آزاد شده زلزله است. زلزلههای کوچکتر از بزرگی ۳ اغلب غیر محسوس و بزرگتر از ۶ خسارتهای جدی را به بار میآورند.
زمینلرزه یا زلزله لرزش و جنبش زمین است که به علّت آزاد شدن انرژی ناشی از گسیختگی سریع در گسلهای پوستهٔ زمین در مدّتی کوتاه روی میدهد. محلّی که منش زمینلرزه است و انرژی از آنجا خارج میشود را کانون ژرفی، و نقطهٔ بالای کانون در سطح زمین را مرکز سطحی زمینلرزه گویند. پیش از وقوع زمینلرزه اصلی معمولاً زلزلههای نسبتا خفیفتری در منطقه روی میدهد که به پیشلرزه معروفند. به لرزشهای بعدی زمینلرزه نیز پسلرزه گویند که با شدّت کمتر و با فاصلهٔ زمانی گوناگون میان چند دقیقه تا چند ماه رخ میدهند.
در اینجا، اطلاعات دقیقی در ارتباط با ایجاد امنیت در هنگام وقوع زلزله، پس از آن و کارهایی که باید انجام داد تا خسارت جانی به حداقل برسد را در اختیارتان خواهیم گذاشت و همچنین، اطلاعاتی درباره نحوه امدادرسانی و اهدای اقلام مورد نیاز زلزلهزدگان که نیاز جدی آنها پس از زلزله محسوب میشود. (این اقدامات و اطلاعاتی که داده خواهد شد، همگی مربوط به اشخاص و نحوه رفتار آنها در زلزله و پس از آن است).
قبل از زلزله چه باید کرد و چگونه باید برای آن آماده باشیم؟
به هر حال زلزله ممکن است در هر نقطه از کره زمین اتفاق بیفتد، پس از آن گریزی نیست. البته ممکن است در بعضی از نقاط که به مناطق زلزلهخیز معروفند و روی گسلهای زمین شناسی قرار دارند، این اتفاق بیشتر از مناطق دیگر رخ دهد.
1. همیشه و در هر حال، این وسایل را در خانه داشته باشید، زیرا در هنگام وقوع زلزله بسیار مورد نیاز است و ممکن است جان شما و همسایگانتان را از مرگ نجات دهد:
جعبه کمکهای اولیه
کپسول آتشنشانی
یک رادیو که باتری کار کند.
چراغ قوه
2. کمکهای اولیه را بیاموزید.
3. نحوه قطع کردن گاز، برق و آب ساختمان را بدانید.
4. با خانواده خود قرار بگذارید که اگر زلزله آمد، در یک مکان مشخص و امن (در نزدیکی خانه) همه جمع شوند. (این کار برای این است که افراد خانواده یکدیگر را گم نکنند و اگر زنده هستند، سریعا از این موضوع اطلاع یابند).
5. هرگز اشیای سنگین (هر چه که باشند) را روی بلندی و قفسه قرار ندهید.
6. کابینتها، مبلمان و وسایل سنگین خانه (مانند یخچال و کمد و...) را به زمین و دیوار محکم کنید و ببندید.
7. آموزشهای همگانی در برابر زلزله که در ادارهها و مدارس داده میشوند را خوب بیاموزید.
هنگام وقوع زلزله چه کار باید کرد؟
1. اول از همه اینکه باید آرامش خود را حفظ کنید تا بتوانید آموزشها را به کار ببندید. ترس جلوی به یاد آوردن و انجام این مسایل را خواهد گرفت.
2. اگر داخل خانه یا هر مکان سرپوشیدهای هستید، سریع از آنجا خارج شوید و اگر بیرون از چنین مکانهایی هستید، همان بیرون بمانید.
3. اگر در خانه بودید و نتوانستید به بیرون بروید، این کارها را انجام دهید:
ایستادن در کنار یک دیوار در مرکز ساختمان (زیر ستونهای ساختمان و دیوار بین آنها).
4. هرگز نزدیک پنجره (چه در خانه و چه در محیز بیرونی) نمانید و پناه نگیرید.
5. اگر در محیط بیرون از خانه و مکان سرپوشیده هستید، در قسمتهایی که ممکن است چیزی روی شما سقوط کند (مانند تیر برق، درخت، و ساختمانها و...) نایستید.
6. از روشن کردن شعله (هر نوعی از شعله و آتش) خودداری کنید زیرا ممکن است گاز در فضا نشت کرده باشد و سبب آتشسوزی شود.
7. اگر در ماشین هستید، آن را در مکان امن (جاهایی که امکان سقوط ساختمان و... وجود ندارد) پارک کنید و سریع از آن خارج شوید و به مکان امنی پناه ببرید. همچنین اطراف شاسی ماشین، جای مناسبی برای پناه گرفتن است. از قرار گرفتن زیر سازهها و ساختمانها و پلهای خیابان دوری کنید.
8. از آسانسور هرگز استفاده نکنید، زیرا امکان گیر افتادن در آن بسیار زیاد است، راه پله هم مکان امنی برای پناه گرفتن نیست، هنگام زلزله به سمت آن ندوید.
9. اگر زلزله در شب اتفاق افتاد، هرگز زیر تخت پناه نگیرید چون با ریزش سقف به روی آن؛ زیر تخت فضا تنگتر خواهد شد و ممکن است در آن محبوش شوید. روی زمین و در کنارههای تخت (بالش را حفاظ سر خود قرار دهید)، مکان امنتری هستند. این را به کودکان هم بیاموزید.
10. نوزادان و اطفال را در قسمت داخل شکم خود در زمانی که در نقطه ایمن قرار دارید؛ قرار دهید و سر و روی آنها را بپوشانید، حتما از قبل آموزشها را به فرزندان بدهید و در حین زلزله، بچههای کوچک را با خود همراه کنید.
نکته: بسیاری از افراد اعتقاد دارند که چارچوب در، جای مناسبی برای پناه گرفتن است، اما این درست نیست زیرا ممکن است آهن و مصالح موجود در این ناحیه، در اثر فشار زمین لرزه سقوط کنند و یا در اثر باز و بسته شدن در، شما به گوشه ناامنی پرتاب شوید.
نکته: پناه گرفتن در زیر میز: این گزینه اصلا جای مناسبی برای پناه گرفتن نیست و درست هم است، زیرا یک میز نمیتواند محافظ خوبی برای وزن یک سقف سنگین باشد، اما اگر مکان دیگری را برای پناه گرفتن پیدا نکنید، این گزینه را انتخاب نمایید. همچنین از استحکام میز اطمینان حاصل نمایید و پایههای میز را محکم بگیرید تا از روی سرتان تکان نخورد.
نکته: حتما در هر حالتی از پناه گرفتن، بنشینید یا به حالت جنینی بخوابید و دستها را به دور سر و گردن حفاظ کنید.
نظریه مثلث حیات ( Doug Copp )
بر اساس این نظریه، همان طور که در شکل میبینید، کنار اجسام بزرگ و محکم جای مناسبی برای پناه گرفتن است و در صورت ریزش سقف روی آن، در کنارهها فضای مثلثی امنی ایجاد میشود. اول از همه باید به حالت نشسته و دست روی سر باشید تا کمترین آسیب به شما وارد شود و دوم اینکه حتما جایی را انتخاب کنید که امکان سقوط اشیا از روی آن وجود نداشته نباشد. این نظریه مخالفانی دارد، اما امکان ایجاد مثلث زندگی در کنار چنین اشیایی وجود دارد؛ البته تشخیص آن سخت است و بعد از زلزله میتوان آن را به درستی شناخت.
یکی از دلایلی مخالفت با این نظریه، همین امکان سقوط است که اگر جای مناسبی را از قبل ایجاد نمایید، مکان مناسبی برای پناه گرفتن افراد خانواده و حیوانات خانگی است. خیلیها با این نظریه موافق نیستند، زیرا دانشمندان معتقدند که در اثر زلزله، افرادی دچار آسیب و مرگ میشوند که به جای پناه گرفتن، از جای خود حرکت کنند و در اثر آن، اشیا روی سرشان سقوط میکند و مثلث حیات، افراد را به این حرکت و جابجایی تشویق میکند. ضمن اینکه میگویند پیدا کردن وسیلهای که امنیت را فراهم کند، سخت است زیرا اشیای بزرگ و سخت هم در اثر زمین لرزه حرکت دارند و نمیتوان حرکات آنها را پیشبینی کرد.
بعد از زلزله چه باید کرد؟
1. اول خودتان و اطرافیان را بررسی کنید و اول از همه به آنها کمک نمایید.
2. گاز، برق و آب را چک کنید و در صورت نشت هر یک و اتصالی در سیمهای برق، سریعا جریان را قطع نمایید و درها را باز کنید و به مراکز مربوطه آن اطلاع دهید.
3. رادیو را روشن کنید و از تلفن استفاده نکنید مگر در صورت ضرورت.
4. بعد از اتمام لرزهها، سریعا مکان را ترک کنید.
5. خود را از مکانهای ناامن مانند دریا و آبها، ساختمانها و ... دور کنید.
اگر در زیر آوار ماندیم، چه کنیم؟
1. از هر گونه حرکت اضافی که باعث از دست رفتن انرژی و یا سقوط آوار بیشتر میشود، دوری کنید.
2. اگر صداهای ازدحام و شلوغی شنیدید، صبر کنید تا کمی آرام شود و بعد صدا بزنید.
3. اول از همه در صورت آرام بودن بیرون و مطمئن شدن از وجود افراد امدادگر، فریاد بزنید در صورت عدن این امکان، با سوت زدن، صدا درآوردن با دست و پا و یا نهایتا ناله کردن، اعلام کنید که زنده هستید. در این گونه مواقع، تیمهای زندهیاب فرصت سکوت را ایجاد میکنند تا صدای شما شنید شود.
4. شما تا سه روز بدون آب و 7 روز بدون غذا زنده میمانید، پس انرژی و آب بدن را با حرکات و ناله و نفس نفس زدن از دست ندهید. شمرده نفس بکشید و اگر فضای اطرافتان بسته بود، با فعالیت بیجا، اکسیژن را تمام نکنید.
5. حتما به صورت وضعیت جنین دراز بکشید و دستها را روی سر قرار دهید تا در صورت ریزش آوار بیشتر و پسلرزهها، صدمهای به سر وارد نشود. اگر میتوانید حرکت کنید، به گوشه امنی بروید.
در صورت نیاز زلزلهزدگان به کمکهای مردمی، چه اقدامات و کمکهایی در اولویت هستند؟
1. اهدای خون (به خصوص گروه خونی O )
2. کمکهای نقدی به پایگاههای رسمی مانند هلال احمر.
3. کمکهای غیر نقدی هم باید به پایگاههای رسمی تحویل داده شوند تا به دست زلزلهزدگان برسد. اما این کمکها بهتر است اقلام ضروری خانمها، بچه و مردان باشند از قبیل:
1. چادر و پتو.
2. لباس برای تمام افراد و مخصوصا بچهها و نوزادان.
3. آب و مواد غذایی و شیر خشک. (تاریخ محصولات را بررسی کنید).
4. همه ملزومات بهداشتی نوزادان و بانوان و آقایان مانند: پوشک، لباس زیر و نوار بهداشتی، کرم و پماد و انواع شوینده. ( در جریان زلزله بم، به دلیل کمبود این اقلام، متاسفانه خیلی از خانمها دچار عفونت و بیماریهای زنانه شدند).
5. دمپایی (به دلیل راحتی برای اندازه شدن به پای همه افراد).
6. با توجه به فصل، حتما وسایل گرم کننده و لباسهای گرم نیز مورد توجه قرار گیرند. سرمای هوا، یکی از دلایل کشته شدن افراد بعد از زلزله است.
7. افراد زلزلهزده در شرایط بسیار بد روحی قرار دارند، از این رو از افراد مددکار و روانشناس، تقاضا میشود که به صورت داوطلبانه از سوی بنیاد هلال احمر، برای کاهش آسیبهای روانی در محل حادثه حضور یابند و به کمک زلزلهزدگان بشتابند.
نکته: حتما اقلام اهدایی، نو و قابل استفاده باشند. همه ما در سختیها به کمک یکدیگر نیازمند هستیم.